ในฝั่งฝัน (กุลธิดา)

                        ๑

พุทธศักราช ๒๔๘๔

อำเภอชะอำแต่ก่อนเคยเป็นหมู่บ้านขึ้นกับอำเภอนายาง ตัวบ้าน ชะอำนั้นจริงๆ แล้วอยู่หลังสถานีรถไฟ ใกล้กับวัดเขาชะอำ มีที่ทำการ

อำเภอตั้งอยู่ที่นี่มาแต่แรกเพราะเป็นบริเวณ'ทื่อยู่ในเส้นทางรถไฟผ่าน

ตัวบ้านชะอำเป็นชุมชนซึ่งอยู่กันอย่างกระจัดกระจาย ฝั่งหนึ่งเป็น ชายทะเล มีหมู่บ้านประมงเล็กๆ อยู่สองแห่ง สองหมู่บ้านนั้นตั้งอยู่ห่างกัน เรียกว่าบ้านปากคลองชะอำแห่งหนึ่ง และบ้านหนองแจงอีกแห่ง มีผู้คน อาศัยอยู่รวมกันทั้งหมดเพียงไม่กี่หลังคาเรือน

อีกฝั่งเป็นป่าสะแก ป่าเสลา และป่าตะแบก มีต้นไผ่ขึ้นหนาแน่นรวม อยู่ด้วย ไม่เพียงเท่านั้นชะอำยังมีสัตว์ปาชุกชุมจนเป็นที่เลื่องลือ

กริชมาเป็นธรรมการอำเภอคนแรกของที่นี่ ตำแหน่งนี้มีขึ้นเพราะ สมุหเทศาภิบาลมณฑลต้องการสร้างชะอำให้เป็นสถานที่ท่องเที่ยวสมบูรณ์ แบบอีกแห่ง เหมือนหัวหินซึ่งอยู่ห่างออกไปเพียงยี่สิบห้ากิโลเมตร พระเจ้า บรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ทรงมาบุกเบิกบริเวณนี้ไว้ก่อน หน้า หลังจากนั้นก็มีการตัดถนนจากสถานีรถไฟมาชายทะเลและที่ทำการ อำเภอ และตัดถนนเลียบชายทะเลในเวลาต่อมา ในช่วงปีหลังๆ เริ่มมี ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่มาสร้างบ้านพักร้อนกันบ้างแล้ว แตกยังไม่มากเท่า

หัวหิน ชะอำจึงยังคงความสงบเงียบอยู่ได้โดยไม่มีอะไรเปลี่ยนแปลง

สมุหเทศาภิบาลท่านนี้เล็งเห็นว่าการสร้างความเจริญให้ชะอำนั้น ต้องควบคู่ไปกับการปรับปรุงระบบการศึกษาชองที่นี่ด้วย โดยเฉพาะอย่าง ยิ่งเมื่อมีฐานะเป็นอำ๓อแล้วอย่างนี้ จึงเห็นความจำเป็นว่าควรมีธรรมการ อำ๓อเพื่อมาบริหารการศึกษา

เมื่อมารับตำแหน่งนี้เป็นคนแรก กริชจึงไม่มีใครช่วยชี้นำว่าควรทำ อะไรและอย่างไรในเมื่อไม่มีใครเคยท่าหน้าที่นี้มาก่อนหน้า ยิ่งเมื่อเรียนมา ทางด้านรัฐประศาสนศาสตร์ซึ่งไม่เกี่ยวข้องใดๆ กับเรื่องชองการศึกษา ก็

ยิ่งให้หนักใจเมื่อมาเห็นสภาพชองโรงเรียน

โรงเรียนบ้านชะอำเป็นเรือนแถวชำรุดทรุดโทรม มีชั้นเรียนรวมกัน หมดนับตั้งแต่ประถมเรื่อยไปจนถึงมัธยม มีครูเพียงสองคน คนหนึ่งสอน ชั้นประถมทั้งหมด อีกคนสอนชั้นมัธยมทั้งหมด ดังนั้นสิ่งแรกที่เขาต้องทำ

คือเข้ามาช่วยสอนด้วยอีกคน ดีอยู่หน่อยที่นักเรียนมีไม่มาก บางชั้นมี นักเรียนเพียงสองหรือสามคน จึงเอาไปเรียนรวมกับชั้นอื่นได้

นับแต่มาถึงและเห็นสภาพชองระบบการศึกษาที่นี่ งานแรกที่กริช มอบหมายให้ตัวเองคือขยายตัวอาคารเรียนออกไปอีกเพื่อเพิ่มจำนวน ห้องเรียน และหาครูมาเพิ่มอีกอย่างน้อยก็สองคน

เมื่อทุกส่วนชองอาคารโรงเรียนใช้เป็นห้องเรียนทั้งหมด จึงไม่มีที่ ว่างเหลือให้เป็นที่ท่างานชองธรรมการอำ๓อ นายอำเภออรุณจึงยกห้อง

ว่างบนที่ท่าการอำเภอให้ และเมื่อเห็นว่าเขาเป็นชายโสด เดินทางมารับงาน พร้อมเด็กหนุ่มซึ่งเขาแนะน่าว่าเป็นน้อง จึงบอกให้เข้าอยู่อาศัยในบ้านพัก ข้าราชการหลังติดชายปาซึ่งในเวลานั้นมีสรรพากรอำ๓ออาศัยอยู่เพียงคน เดียว สรรพากรอุดมเป็นชายโสดด้วยเช่นกัน แต่ก็กำลังจะย้ายออกไปอยู่

กินกับแม่ม่ายเจ้าของร้านขายของข้างสถานีรถไฟ

ที่ทำการอำเภอซึ่งกริชยึดเป็นที่ทำงานนั้นเป็นอาคารไม้สร้างแบบ บังกะโล ยกพื้นไว้สูง หลังคามุงกระเบื้อง ฝากั้นไม้กระดาน มีมุขแคบๆ

มีบันไดขึ้นทางเดียวคือด้านหน้า ชั้นล่างโล่งตลอด มีเพียงห้องเล็กๆ ห้อง หนึ่งซึ่งกั้นไว้เป็นที่เก็บพัสดุ

ชั้นบนนอกจากโถงตอนหน้าแล้วยังแบ่งซอยเป็นห้องทำงานเล็กๆ

อีกสามห้อง ห้องใหญ่ที่สุดเป็นห้องทำงานชองนายอำเภออรุณและปลัด

อำเภอ ทั้งคู่แทบอยู่ไม่ติดที่ จึงมักว่างอยู่เสมอ อีกห้องเป็นชองสรรพากร

อำเภอ กริชจึงยึดห้องในสุดเป็นห้องทำงานชองตัวเอง

ด้านหน้าชองที่ทำการอำ๓อมีถนนดินสายเล็กๆ ตัดผ่าน ฝังตรง

ข้าม เยื้องไปจนสุดถนนเป็นเรือนพักข้าราชการสามหลังปลูกไว้ติดกัน

หลังแรกซึ่งเป็นหลังใหญ่ที่สุดเป็นบ้านพักชองนายอำเภออรุณและ ครอบครัวซึ่งประกอบด้วยภรรยาและลูกสาวสองคน คนโตนั้นออกเรือน

ไปแล้ว หลังกลางทิ้งไว้ว่างๆ ไม่เคยมีใครเข้าไปอยู่อาศัยนับแต่กริชมาถึง หลังสุดท้ายเป็นที่อยู่ของกริชและสุชัย ยิ่งเมื่อสรรพากรอุดมย้ายออกไป

อยู่กับภรรยา จึงเหลือกันเพียงสองคน สุดถนนอีกด้านเป็นชายหาดซึ่ง

แทบไม่เคยมีผู้คนให้เห็น

ปกติที่ทำการอำ๓อจะเงียบเหงาในเมื่อทั้งนายอำเภอและปลัดไม่ค่อยจะอยู่เป็นที่ลักเท่าไรนัก ตัวนายอำเภออรุณเองนั้นบางวันก็นั่งทำงาน

อยู่กับบ้าน มีอะไรที่ต้องให้เซ็นชื่อก็เอาไปให้เซ็นกันที่นั่น ในเมื่อบ้านพักก็

อยู่ตรงข้ามที่ทำการอำเภอนี่เอง

หากวันนี้ต่างจากทุกวันเมื่อมีข่าวว่าผู้เคยเป็นสมุหเทศาภิบาลของ มณฑลนี้จะมาเยี่ยมเยียน การเตรียมการต้อนรับจึงเป็นไปอย่างโกลาหล อลหม่าน เหตุก็เพราะนานๆ จะมีคนใหญ่คนโตระดับนั้นมาถึงที่ทำการ อำเภอนี้สักครั้ง แม้รัฐบาลจะยกเลิกระบบการปกครองแบบมณฑลไปแล้ว และตำแหน่งสมุหเทศาภิบาลก็ไม่มีอีกต่อไปแล้วก็ตาม แต่ใครๆ ก็ยังถือว่า

ท่านมีบุญคุณกับที่นี่ล้นเหลือ จึงจัดเตรียมการต้อนรับอย่างสมเกียรติ

นายอำเภออรุณนั้นมาทำงานแต่เข้าในชุดเสื้อผ้าปานคอตั้ง กลัด กระดุมนาก นุ่งผ้าม่วงสีน้ำเงินซึ่งอัดกลีบเลียโง้ง รองเท้าหนังลีดำขัดจนขึ้น เงา แต่ไม่ได้สวมถุงเท้า

‘มันร้อน’ แกบอกกริชว่าอย่างนั้น

นั่นเป็นลักษณะการแต่งตัวของนายอำ๓อสูงวัยซึ่งกริชไม่ค่อยได้ เห็นบ่อยนัก

ปลัดอำเภอเองก็สวมเสื้อกางเกงเครื่องแบบรีดเรียบกริบไม่ต่างกัน ส่วนกริชได้รับค่าลังว่าควรอยู่พบสมุหเทคาด้วย ในเมื่อจะว่าไปแล้ว ตำแหน่งของเขามีขึ้นได้ก็เพราะท่านนั่นแหละ เขาจึงไปไหนไม่ได้โดยเฉพาะ อย่างยิ่งไปช่วยสอนหนังสือที่โรงเรียนก็ไม่ได้

กริชยังไม่เคยเห็นผู้เคยเป็นสมุหเทศาภิบาลของมณฑลนี้มาก่อน

แม้ทำงานที่นี่มาได้ร่วมสองปี แล้วก็ตาม ที'จริงเขาไม่เคยพบสมุห- เทศาภิบาลคนไหนมาก่อนเลยลักคน เคยก็แต่พบเจ้าเมืองเมื่อครั้งไป รายงานตัวที่จังหวัดเพื่อเข้ารับตำแหน่งงาน ครั้งนั้นเป็นทางการเสียจน

ทำให้คิดว่าเมื่อสมุหเทศาภิบาลเป็นตำแหน่งที่ใหญ่กว่าเจ้าเมือง ในเมื่อเป็น ผู้ปกครองทั้งมณฑล ทุกสิ่งทุกอย่างคงเป็นงานเป็นการเสียยิ่งกว่า

หากก็ผิดคาด พระยาพิชัยบุรีนั้นมิได้ถือยศถือศักดิ์อย่างเจ้าเมืองที่ เขาแทบจะต้องคลานเข่าเข้าไปหาเมื่อวันไปรายงานตัวเลยแม้แต่น้อย ท่าน เดินตึงๆ ขึ้นมาบนที่ทำการอำ๓ออย่างไม่มีพิธีรีตองใดๆ ทั้งสิ้น และที่

สำคัญ โดยไม่รู้เนื้อรู้ตัวกันเลียอีกด้วย จึงไม่มีโอกาสได้ต้อนรับตามที่ เตรียมการกันไว้ก่อนหน้า เท่าที่เข้าใจกัน ท่านจะมาถึงในเวลาบ่าย นี่ยังไม่ เที่ยงเลยด้วยซํ้า ท่านก็มาถึงแล้ว

ชายสูงวัยในชุดผ้าม่วง เสื้อราชปะแตน รองเท้าหนัง ถุงเท้าขาว ครบถ้วนนั้นมาถึงโดยไม่มีบริวารติดตามมาด้วยแม้แต่คนเดียว มีก็แต่ชายหนุ่มหญิงสาวคู่หนึ่งเดินตามหลังขึ้นมา ฝ่ายชายนั้นยังหนุ่มแน่น แต่งตัว เรียบร้อยค่อนไปทางหรูผิดที่ผิดทางด้วยกางเกงขายาวสีอ่อน เสื้อเชิ้ต

สีขาว ผิวที่ลอดพ้นร่มผ้าออกมาขาวจัดจนออกชมพูอ่อนจาง เหมือนคน

เพิ่งผ่านประเทศหนาวมาไม่นาน

ฝ่ายผู้หญิงยังอยู่ในวัยแรกรุ่น หล่อนแต่งตัวแบบสาวสมัยด้วย

เสื้อปกบัวสีนวล แขนจีบพอง กระโปรงปลายบานสีใกล้เคียงกัน ผมทรง

ซิงเกิลกระเพื่อมขึ้นลงตามจังหวะก้าวเดิน

กริชเห็นทั้งสามคนก่อนใครหมดเพราะกำลังจะลงบันไดเพื่อไป สถานีรถไฟ ที่ทำการไปรษณีย์ตั้งอยู่ในห้องทำงานนายสถานี โทรเลขและ จดหมายทั้งหมดจึงถึงที่นั่นก่อน มีจดหมายสำคัญซึ่งนายธรรมการหนุ่ม กำลังเผ้ารออย่างใจจดใจจ่อ เผ้ารอจนต้องไปดูทุกวันว่ามาถึงหรือยัง

แม้แต่วันนี้ก็ตาม หลังจากที่ช่วยจัดสถานที่ต้อนรับคนใหญ่คนโตแล้วก็คิด

ว่าจะแวบหายไปดูจดหมายเสียก่อน ยังมีเวลาอีกมาก กว่าสมุหเทศาภิบาล จะมาถึง

แต่แล้วก็จำต้องถอยหลังกลับขึ้นข้างบนเพื่อหลีกทางให้เมื่อเห็นว่า ใครกำลังขึ้นบันไดมา ร่างใหญ่อวบอ้วนนั้นแทบคับบันได พิจารณาดูทั้ง รูปร่างหน้าตา การแต่งกาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งความมีสง่าราศีของชาย

สูงวัยซึ่งเดินนำหน้าก็แน่ใจว่าต้องไม่ใช่ชาวบ้านแถวนี้อย่างแน่นอน ทว่า

ยังคิดไปไม่ถึงในทันทีว่าเป็นคนสำคัญซึ่งทุกคนกำลังรอคอย ในเมื่อ นายอำเภออรุณยืนยันขันแข็งว่ากว่าท่านจะมาถึงก็บ่ายไปแล้วเพราะ

ท่านเดินทางมาจากพระนคร

“ขุนแม้นอยู่รึ”

นั่นเป็นราชทินนามของนายอำเภออรุณ...ขุนแม้นรัตนบรรจง ชื่อนั้น ฟังดูแปลกหูเพราะกริชไม่เคยได้ยินใครเรียกแกว่าอย่างนั้น

“อยู่ครับ เชิญท่านนั่งก่อน ผมจะไปตาม”

คนอ่อนวัยกว่ายังคงสงวนท่าที ยังคัดสินใจไม่ได้ว่าควรแสดงความ เคารพดีหรือไม่ หรือควรแสดงความเคารพอย่างไร ในเมื่อไม่รู้ว่าเป็นใคร